Όταν μιλάμε για διαχείριση συναισθημάτων συνήθως γίνεται μια μεγάλη παρεξήγηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι η διαχείριση των συναισθημάτων σημαίνει ότι θα καταφέρουν να μην νιώθουν ποτέ άγχος, φόβο, θυμό και οποιοδήποτε συναίσθημα τους είναι δυσάρεστο. Όμως αυτά τα συναισθήματα είναι αυτόματες αντιδράσεις του νευρικού μας συστήματος, οι οποίες είναι ουσιαστικές για την επιβίωση μας. Χρειαζόμαστε και το άγχος και τον φόβο και τον θυμό για να αντιλαμβανόμαστε τους κινδύνους και να αντιδρούμε ανάλογα. Άρα, αν σταματήσουμε να νιώθουμε, τότε παύουμε να ζούμε.
Μια άλλη λανθασμένη αντίληψη είναι ότι η διαχείριση συναισθημάτων σημαίνει να αγνοούμε και καταπιέζουμε, όποιο συναίσθημα κρίνουμε ότι δεν πρέπει να το εκφράσουμε. Αυτό συμβαίνει συνήθως με συναισθήματα όπως ο θυμός ή η στενοχώρια τα οποία κρίνονται από το περιβάλλον ως ένδειξη αδυναμίας. Συχνά, λοιπόν, προσπαθούμε να τα απωθούμε ελπίζοντας ότι έτσι θα τα ξεχάσουμε και θα εξαφανιστούν. Στην πραγματικότητα, όμως, τα συναισθήματα δεν εξαφανίζονται, αλλά παραμένουν παγιδευμένα μέσα στον οργανισμό μας.
Κάθε συναίσθημα έχει έναν σκοπό, ο οποίος είναι να αντιληφθούμε ότι μας συμβαίνει κάτι και χρειάζεται να κινητοποιηθούμε για να το αντιμετωπίσουμε. Αυτό το συμβάν, για παράδειγμα, μπορεί να είναι ότι κάποιος παραβιάζει τα δικαιώματα μας και τότε θυμώνουμε ή ότι κάποιος μας φροντίζει και τότε χαιρόμαστε. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς το αντίστοιχο συναίσθημα δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τι χάνουμε ή τι κερδίζουμε και να κινητοποιηθούμε για να το διεκδικήσουμε.
Συνεπώς, κάθε συναίσθημα είναι μια μορφή ενέργειας η οποία είναι απαραίτητη για να κινούμαστε και να αναπτυσσόμαστε. Ωστόσο, όπως είδαμε, υπάρχουν φορές που κρίνουμε ότι δεν μπορούμε να εκτονώσουμε αμέσως και αυθόρμητα αυτήν την ενέργεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ενέργεια αυτή μένει μέσα μας και “βράζει” μέχρι να βρει διέξοδο. Για να το δείτε αυτό αρκεί να πάρετε λίγο χρόνο για να κάνετε μια μικρή άσκηση: Κλείστε τα μάτια και πάρτε βαθιές αναπνοές μέχρι να χαλαρώσετε. Έπειτα συγκεντρώστε την προσοχή σας στο σώμα σας και σκεφτείτε κάτι που σας στενοχωρεί. Παρατηρήστε σε ποιο σημείο του σώματος νιώθετε κάτι διαφορετικό. Μήπως νιώθετε ένα βάρος στο στήθος; Ή μήπως έχετε ένα σφίξιμο στο κεφάλι; Ό, τι και νιώθετε είναι φυσιολογικό. Η ουσία είναι ότι μόλις εντοπίσατε που συσσωρεύεται η ενέργεια της στενοχώριας σας. Το ίδιο θα ανακαλύψετε, αν κάνετε αυτήν την άσκηση και για τα άλλα σας συναισθήματα.
Από τη μια πλευρά, λοιπόν, όταν δεν εκτονώνουμε τα συναισθήματά μας, νιώθουμε μια εσωτερική πίεση, αυτό που όλοι γνωρίζουμε ως στρες, το οποίο παρουσιάζει σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχολογική και τη σωματική μας υγεία. Από την άλλη πλευρά, καθημερινά βρισκόμαστε σε πολλές καταστάσεις στις οποίες η αυθόρμητη έκφραση των συναισθημάτων μας μπορεί να έχει συνέπειες για τις σχέσεις μας με το περιβάλλον. Άρα, αυτό που χρειάζεται είναι να βρούμε έναν τρόπο να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας έτσι ώστε να μπορούμε να τα εκτονώνουμε όσο πιο εποικοδομητικά μπορούμε.
Η διαχείριση των συναισθημάτων έχει να κάνει με δυο πολύ σημαντικές διαδικασίες. Η μία είναι η διαδικασία με την οποία αντιλαμβάνομαστε την πραγματικότητα, δηλαδή πώς και πόσο αφήνουμε να μας επηρεάζουν τα εξωτερικά ερεθίσματα, ώστε να βιώνουμε ένα συναίσθημα με μια συγκεκριμένη ένταση. Η άλλη διαδικασία αφορά τους τρόπους που επιλέγουμε για να εκτονώνουμε την ενέργεια των συναισθημάτων μας, ώστε να αποφεύγουμε να συσσωρεύονται μέσα μας. Ας τα δούμε, όμως, ξεχωριστά παίρνοντας για παράδειγμα το άγχος.
Αντίληψη
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα διαφέρει από στιγμή σε στιγμή.
Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ότι αν αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση ως πολύ απειλητική, τότε έτσι είναι και στην πραγματικότητα. Για να διαπιστώσουμε αν ισχύει αυτό, αρκεί να κάνουμε ένα απλό πείραμα. Σκεφτείτε μια κατάσταση που σας άγχωσε πάρα πολύ, και τώρα έχει τελειώσει. Τώρα προσπαθήστε να βαθμολογήσετε την ένταση του άγχους που νιώθατε σε εκείνη τη φάση με μια κλίμακα από το 1 (= πολύ λίγο) έως 10 (=υπερβολικό). Έπειτα σκεφτείτε πόσο άγχος θεωρείτε τώρα ότι άξιζε αυτή η κατάσταση σήμερα. Ίσως παρατηρήσετε ότι η βαθμολογία σας τότε και σήμερα διαφέρει σημαντικά. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση όταν είμαστε μέσα σε αυτή είναι σχεδόν πάντα πολύ πιο έντονος και συχνά χρειάζεται να πάρουμε μια απόσταση ώστε τα συναισθήματα μας να έρθουν σε ένα επίπεδο που να μπορούμε να τα διαχειριστούμε.
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπό.
Η αντίληψη μας για την πραγματικότητα και, άρα για το αν υπάρχει απειλή και πόσο επικίνδυνη είναι, εξαρτάται κατά πολύ από τις εμπειρίες και τις πεποιθήσεις κάθε ανθρώπου. Για παράδειγμα, μπορεί ένας άνθρωπος να είχε στην παιδική του ηλικία την εμπειρία να χρειάστηκε να πει ένα ποίημα σε μια σχολική γιορτή και να ξεχάσε τα λόγια του με αποτέλεσμα να γελάνε και να τον κοροϊδεύουν οι συμμαθητές του. Πώς νομίζετε ότι θα ένιωθε αυτός ο άνθρωπος αν τώρα χρειαζόταν να μιλήσει μπροστά σε κόσμο;
Ας υποθέσουμε τώρα ότι κάποιος άλλος άνθρωπος, που δεν είχε αυτή την τραυματική εμπειρία, καλείτε να μιλήσει μπροστά σε κόσμο. Όμως αυτός έχει την απόλυτη πεποίθηση «Δεν πρέπει να κάνω ποτέ λάθος». Άρα, θα πρέπει να κάνει μια τέλεια ομιλία, χωρίς να κομπιάσει, ούτε να μπερδευτεί στιγμή. Πώς νομίζετε ότι θα ένιωθε με τη σειρά του αυτός ο άνθρωπος;
Συνεπώς, ένας τρόπος για να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας είναι να κατανοήσουμε το πώς επηρεάζονται από τις αντιλήψεις μας. Όταν εντοπίσουμε ότι ένα συναίσθημα έχει υπερβολική ένταση είτε γιατί είμαστε πολύ μέσα στην κατάσταση που το προκάλεσε ή γιατί συνδέεται με εμπειρίες και πεποιθήσεις που κουβαλάμε, τότε θα μπορέσουμε να ηρεμήσουμε αρκετά ώστε να το εκτονώσουμε με έναν εποικοδομητικό τρόπο.
Συμπεριφορά
Τα συναισθήματα μας εκφράζονται μέσα από τη συμπεριφορά μας. Μέσα από τις εμπειρίες τους οι άνθρωποι αναπτύσσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και συχνά νομίζουν ότι αυτές δεν μπορούν να αλλάξουν. Για παράδειγμα, κάποιος που, όταν θυμώνει, επιτίθεται σε όποιον βρει μπροστά του, μπορεί να θεωρεί ότι αυτός είναι και ο μοναδικός τρόπος για να εκφράσει το θυμό του. Οπότε, αυτός ο άνθρωπος μπορεί να καταπιέζει τον θυμό του γιατί διαφορετικά θα έχει πολύ άσχημες συνέπειες για τον ίδιο και το περιβάλλον του.
Ωστόσο, αν παρατηρήσουμε λίγο τις συμπεριφορές των ανθρώπων θα δούμε ότι γενικά υπάρχουν πολλοί τρόποι για να εκφράσουμε κάθε συναίσθημα. Άλλος, όταν θυμώνει, βρίζει και άλλος, το συζητάει με τους φίλους του, άλλος σπάει αντικείμενα και άλλος βαράει ένα σάκο του μποξ. Επιπλέον, αν το σκεφτείτε, θα δείτε ότι ακόμα και ο ίδιος άνθρωπος εκτονώνει διαφορετικά κάθε συναίσθημα ανάλογα με την κατάσταση. Κάποιος που νιώθει άγχος για μια δουλειά που πρέπει να κάνει μπορεί άλλες φορές να κλείνεται στον εαυτό του και άλλες να το συζητάει, άλλες να πεισμώνει και να τα καταφέρνει και άλλες να μπλοκάρει και να μην κάνει τίποτα. Άρα, οι επιλογές για τον τρόπο που θα εκφράσουμε τα συναισθήματα μας είναι πάρα πολλές. Αυτό που έχει σημασία είναι να επιλέξουμε τον τρόπο που είναι κατάλληλος για εμάς.
Αρχικά, χρειάζεται να κάνουμε μια λίστα με τις επιλογές που έχουμε κάθε φορά και μπορεί να εκπλαγείτε αν δείτε πόσες πολλές μπορεί να είναι αυτές. Σε αυτή τη διαδικασία βοηθάει να ξεκινήσουμε με την ερώτηση “Τι χρειάζομαι για να νιώσω καλύτερα;”. Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να προσέξουμε ώστε οι απαντήσεις μας να έχουν να κάνουν με εμάς και όχι με το περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, κάποιος που είναι αγχωμένος γιατί έχει κολλήσει στην κίνηση μπορεί να πει ότι χρειάζεται να ανοίξει ο δρόμος για να περάσει. Όμως το γεγονός ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να αλλάξει αυτή η κατάσταση είναι και ο λόγος που είναι αγχωμένος. Η ουσία είναι να δει τι μπορεί να αλλάξει στον εαυτό του για να νιώσει καλύτερα. Μπορεί, για παράδειγμα, να ακούσει μουσική ή να πάρει βαθιές αναπνοές ώστε να χαλαρώσει, ή ακόμα να τηλεφώνήσει σε έναν φίλο και να μιλήσει για να εκτονώσει το άγχος του. Κάθε μια απο αυτές τις επιλογές είναι καλύτερη από το να σφίγγεται και να βρίζει μέχρι να φτάσει στον προορισμό του!
Όσο απλή κι αν φαίνεται αυτή η διαδικασία, στην αρχή ο καθένας μπορεί να δυσκολευτεί. Ο λόγος είναι ότι, όταν το μυαλό και το σώμα μας συνηθίσουν να λειτουργούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τότε αυτός ο τρόπος γίνεται αυτόματος και άρα πιο εύκολος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι και ο μοναδικός ή ο πιο κατάλληλος. Είναι σαν να έχετε μάθει να οδηγείτε αυτοκίνητο με ταχύτητες και να χρειάζεται να οδηγήσετε ένα αυτόματο αυτο κίνητο. Στην αρχή θα χρειάζεται να σκέφτεστε πριν κάνετε μια κίνηση, αλλά στην πορεία η νέα διαδικασία θα γίνεται όλο και πιο εύκολη. Μπορεί να επιλέξετε να κάνετε μόνοι σας την αλλαγή ή να πάρετε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Σε κάθε περίπτωση πάντως θα έχετε κάνει ένα σημαντικό βήμα για να διαχειρίζεστε τα συναισθήματα σας!
Ιωάννα Κουτσοπούλου (MSc)
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
