Η ομάδα αποτελεί έναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο ψυχοθεραπείας, συμβουλευτικής, ψυχοεκπαίδευσης και γενικότερα προσωπικής ανάπτυξης. Το μεγάλο πλεονέκτημα - αλλά και η πρόκληση - της ομάδας είναι ότι θεραπευτική διαδικασία διαμορφώνεται και ενισχύεται μέσω της αλληλεπίδρασης. Οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία όχι μόνο να μοιράζονται τους προβληματισμούς τους, αλλά και να βιώνουν την επίδραση τους στις σχέσεις τους στο εδώ-και-τώρα της ομαδικής διαδικασίας.
Συνήθως, η ομάδα αποτελείται από έναν ή δυο συντονιστές, οι οποίοι είναι ψυχοθεραπευτές ή σύμβουλοι, εξειδικευμένοι στο συντονισμό ομάδων, και από 6 ως 15 συμμετέχοντες. Ανάλογα με το είδος και τους στόχους της ομάδας οι συναντήσεις της μπορεί να γίνονται μια φορά την εβδομάδα, κάθε 15 μέρες ή μια φορά το μήνα, και η διάρκεια της να είναι σύντομη (π.χ. 5 συναντήσεις) ή πιο εκτεταμένη (π.χ. διετής).
Ποια είναι τα είδη ομάδας;
Υπάρχουν πολλά είδη ομάδων τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τον τρόπο που λειτουργούν και τους σκοπούς που εξυπηρετούν. Στην πρακτική μου, κατά κύριο λόγο ασχολούμαι με δυο είδη ομάδων:
Ομάδα θεραπείας: αποτελεί μια μορφή ψυχοθεραπείας, η οποία βασίζεται στη δυναμική της ομάδας για να ενισχύσει τη θεραπευτική διαδικασία κάθε μέλους και της ομάδας συνολικά. Τα μέλη συμμετέχουν στην ομάδα μέσα από μοίρασμα, βιωματικές δραστηριότητες και συζήτηση με στόχο τη θεραπεία και την προσωπική ανάπτυξη τους. Ο θεραπευτής συντονίζει τη θεραπευτική και ομαδική διαδικασία ανάμεσα στα μέλη χωρίς να καθοδηγεί. Οι θεραπευτικές μεθόδους που χρησιμοποιεί δίνουν έμφαση στο βίωμα, την έκφραση συναισθημάτων και την αυτοαποκάλυψη. Κύριος στόχος του είναι να βοηθήσει τα μέλη να κατανοούν και να αποδέχονται ο ένας τον άλλο και, ως αποτέλεσμα, ο καθένας τον εαυτό του. Άρα, η συμμετοχή του κάθε μέλους είναι σημαντική τόσο για τη δική του θεραπεία όσο και για των άλλων.
Ψυχοεκπαιδευτική ομάδα: όπως μαρτυρά το όνομα, αυτό το είδος ομάδας έχει πρωταρχικό στόχο την εκπαίδευση σχετικά με ένα ψυχολογικό θέμα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιεί τη θεωρητική μάθηση σε συνδυασμό με τη βιωματική διαδικασία με σκοπό να προωθήσει την αυτογνωσία και την προσωπική ανάπτυξη. Και βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει η δυναμική της ίδιας της ομάδας, η οποία ενισχύει όλα τα παραπάνω στοιχεία.
Για παράδειγμα, σε μια ψυχοεκπαιδευτική ομάδα με θέμα τη διαχείριση άγχους, οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν για τη φύση και τη λειτουργία του άγχους (θεωρία), να δοκιμάσουν δραστηριότητες που προωθούν την ανακάλυψη της δικής τους εμπειρίας σχετικά με το άγχος (βίωμα) και να εμπλουτίσουν την εμπειρία τους μέσα από το μοίρασμα με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (δυναμική ομάδας).
Με ποια θέματα ασχολείται μια ομάδα;
Οι ομάδες θεραπείας μπορεί να αφορούν άτομα που είτε έχουν κοινά θέματα ή όχι. Τα θέματα είναι συνήθως τα ίδια με αυτά που οδηγούν έναν άνθρωπο στην ατομική θεραπεία. Σε κάθε περίπτωση ο στόχος της ομαδικής θεραπείας είναι η προώθηση της αυτογνωσίας και της ποιοτικής ζωής των συμμετεχόντων, όπως αυτή προκύπτει μέσα από τους στόχους που κάθε μέλος θέτει για τον εαυτό του.
Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες συνήθως έχουν προκαθορισμένους στόχους, οι οποίοι καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, όπως: αυτογνωσία, διαχείριση συναισθημάτων, δυσκολίες σχέσεων, απώλειες, προσωπική ή και επαγγελματική ανάπτυξη κ.ά. Κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να επιλέξει την ομάδα που ανταποκρίνεται στις δικές του ανάγκες.
Γιατί να συμμετέχω σε μια ομάδα;
Η συμμετοχή σε μια ομάδα με αγνώστους μπορεί να δημιουργεί αμηχανία ή άγχος σε κάποιον που δεν έχει παρόμοια εμπειρία. Γρήγορα, όμως, η αρχική δυσφορία ξεπερνιέται και το άτομο μπορεί να αναγνωρίσει πολλά πλεονεκτήματα από τη συμμετοχή του σε μια ομάδα.
Η ομάδα μπορεί να λειτουργήσει σαν ένα δίκτυο στήριξης για το άτομο. Τα μέλη βοηθούν το ένα το άλλο προσφέροντας εναλλακτικές για τη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων, ενώ δείχνουν ενδιαφέρον για την εξέλιξη τους.
Το μοίρασμα με ανθρώπους που έχουν διάθεση να ακούσουν με κατανόηση βοηθά το άτομο να βρει μια νέα αντίληψη για τον εαυτό του και τις δυσκολίες του. Στην ομάδα μπορώ να μοιραστώ πώς βλέπω τον εαυτό μου και τη ζωή μου και να πάρω ανατροφοδότηση που θα φωτίσει άγνωστες πλευρές μου. Επίσης, ακούγοντας τις δυσκολίες των άλλων μπορώ να συνειδητοποιήσω και να βιώσω ότι δεν είμαι μόνος, ότι ανήκω στο ανθρώπινο είδος.
Η διαφορετικότητα αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό όφελος της ομάδας. Οι άνθρωποι έχουμε πολλά κοινά και ταυτόχρονα τη δική μας ξεχωριστή προσωπικότητα και ιστορία. Η ομάδα αποτελεί το ασφαλές πλαίσιο για να βρω τη φωνή μου ανάμεσα σε άλλες ξεχωριστές φωνές, να μάθω από αυτές αλλά και να προσφέρω σε αυτές, να νιώσω αποδεκτός στη διαφορετικότητα μου και να μπορέσω να αποδεχτώ το διαφορετικό.
Κάτι να θυμάμαι!
Μερικές φορές ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε μια προσωπική δυσκολία είναι μέσα από τη σύνδεση με ανθρώπους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες.
