Η φοβία ορίζεται ως ο αδιάκοπος φόβος μιας κατάστασης, δραστηριότητας ή πράγματος, που προκαλεί στο άτομο την έντονη επιθυμία να το αποφύγει. Οι φοβίες δεν αναφέρονται συχνά, πιθανώς επειδή πολλά από τα άτομα που υποφέρουν από αυτές βρίσκουν τρόπους να αποφεύγουν τις καταστάσεις τις οποίες φοβούνται. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι είναι μια πολύ συνηθισμένη διαταραχή, που προσβάλλει σημαντικό μέρος του πληθυσμού, ενώ οι γυναίκες τείνουν να υποφέρουν από φοβίες δυο φορές πιο συχνά από τους άντρες.
Ποια είναι τα είδη της φοβίας;
Τα τρία κύρια είδη φοβίας είναι η κοινωνική φοβία (φόβος να μιλήσω σε κοινό, να συναντήσω νέους ανθρώπους ή να βρεθώ σε κοινωνικές συνθήκες), η αγοραφοβία (φόβος να είμαι σε εξωτερικό χώρο) και οι ειδικές φοβίες (φόβος συγκεκριμένων αντικειμένων ή συνθηκών). Μερικές από τις πιο γνωστές ειδικές φοβίες είναι η κλειστοφοβία, η αεροφοβία (φόβος να πετάξω με αεροπλάνο), η φοβία του αίματος και της βελόνας, η υψοφοβία, η αραχνοφοβία, η φοβία κάποιου ζώου, των μικροβίων, του οδοντιάτρου. Η φοβία, όμως, μπορεί να αφορά οποιοδήποτε αντικείμενο ή κατάσταση, όπως για παράδειγμα το νερό, τα κράνη, τους νάνους, τα πόδια, τους κλόουν, και να είναι το ίδιο βασανιστική.
Ποιες είναι οι επιτπώσεις της φοβίας;
Αν το άτομο δεν αναζητήσει θεραπεία, η φοβία μπορεί να χειροτερεύσει σε σημείο που η ζωή του ατόμου να επηρεαστεί σοβαρά τόσο από την ίδια τη φοβία, όσο και από τις προσπάθειες του να την αποφύγει ή να την κρύψει. Πραγματικά, πολλοί άνθρωποι βιώνουν έντονα προβλήματα με τους φίλους, την οικογένεια ή και την εργασία, καθώς παλεύουν με κάποια σοβαρή φοβία, Μπορεί να υπάρξουν περίοδοι αυτόματης βελτίωσης, αλλά συνήθως μια φοβία δεν φεύγει εντελώς, αν το άτομο δεν κάνει θεραπεία ειδικά για τη φοβία του. Συνήθως, η φοβία επιστρέφει, όταν το άτομο βιώνει δυσκολίες ή πίεση στη ζωή του με αποτέλεσμα να χειροτερεύει η διάθεση του και η ικανότητα του να διαχειριστεί ακόμη και απλές καταστάσεις.
Ποιες είναι οι πιθανές αιτίες της φοβίας;
Οι πιθανές αιτίες της φοβίας δεν είναι ούτε αυστηρά συγκεκριμένες, ούτε καθοριστικές. Μια φοβία μπορεί να προέρχεται από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται ένα άτομο, ενώ μπορεί να ενεργοποιηθεί από μια ποικιλία γεγονότων της ζωής του. Για παράδειγμα σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα που ανέπτυξαν κάποια φοβία είχαν γονείς που ήταν είτε υπερπροστατευτικοί, είτε πολύ απόμακροι. Επίσης, ένας άλλος πιθανός παράγοντας στην ανάπτυξη μιας φοβίας είναι η κλασική εξάρτηση. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ένα άτομο γενικεύει το φόβο που ένιωσε κάποια στιγμή για ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση σε όλα τα σχετικά αντικείμενα ή καταστάσεις. Για παράδειγμα, κάποιος που μπορεί κάποτε να δέχτηκε επίθεση από ένα σκυλί, τώρα να φοβάται όλα τα σκυλιά. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, η φοβία προέρχεται από την ασυνείδητη προσπάθεια του ατόμου να κάνει πιο συγκεκριμένο το διάχυτο στρες ή άγχος που βιώνει στη ζωή του.
Ποια είναι τα συμπτώματα της φοβίας;
Ένα συχνό σύμπτωμα της φοβίας είναι οι κρίσεις πανικού. Δηλαδή το άτομο έχει μια αίσθηση έντονου φόβου, παρόλο που αναγνωρίζει ότι αυτό που βιώνει είναι υπερβολικό σε σχέση με την πραγματική απειλή. Επιπλέον, παρουσιάζει σωματικά συμπτώματα, όπως δύσπνοια, ταχυκαρδία, εφίδρωση, ναυτία, δυσκολία καθαρής σκέψης. Τέλος, το άτομο βιώνει μια έντονη επιθυμία να ξεφύγει από την κατάσταση που του προκαλεί τη φοβική αντίδραση με αποτέλεσμα πολλές φορές να φτάνει σε υπερβολικές συμπεριφορές προκειμένου να το πετύχει (π.χ. να μην βγαίνει από το σπίτι).
Πώς θεραπεύονται οι φοβίες;
Η καλύτερη βοήθεια για τα άτομα που πάσχουν από φοβία είναι η ψυχοθεραπεία. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά στην περίπτωση που τα συμπτώματα του πανικού είναι τόσο έντονα, που εμποδίζουν το άτομο να διαχειριστεί τη φοβία του ακόμα και με τη βοήθεια της θεραπείας. Γενικά φαίνεται ότι η ψυχοθεραπεία μειώνει σημαντικά τα συμπτώματα της φοβίας μέσα από μια ποικιλία μεθόδων και τεχνικών. Με την ψυχοθεραπεία το φοβικό άτομο θα μπορέσει να πάρει στήριξη, ώστε να νιώσει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, και να εκπαιδευθεί σχετικά με την πάθησή του, ώστε να μπορέσει να θέσει θετικές προσδοκίες και να συνεργαστεί στη θεραπεία. Επιπλέον, θα μπορέσει να αναγνωρίσει τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις που δημιούργησαν στο παρελθόν και συντηρούν ως σήμερα τη φοβία του, και να τις διαχειριστεί ή να τις αλλάξει. Τέλος, θα δοκιμάσει νέους τρόπους και τεχνικές (π.χ. χαλάρωση) για να αντιμετωπίζει το φόβο του και γενικότερα τα θέματα που του δυσκολεύουν τη ζωή.
Πώς μπορεί το άτομο να διαχειριστεί τη φοβία του;
Παράλληλα με την ψυχοθεραπεία, το ίδιο το άτομο μπορεί να διαχειρίζεται καθημερινά τη φοβία του με διάφορους τρόπους, όπως:
- Να συζητά για τους φόβους του
- Να εκτίθεται σταδιακά και στο βαθμό που αντέχει σε καταστάσεις που το φοβίζουν, αντί να τις αποφεύγει εντελώς
- Να φαντάζεται τον εαυτό του να αντιμετωπίζει τους φόβους του (νοερή απεικόνιση)
- Να κάνει θετικές δηλώσεις (“Θα είμαι εντάξει”, “Θα τα καταφέρω”)
- Να χρησιμοποιεί τεχνικές χαλάρωσης
- Να διαχειρίζεται το γενικότερο στρες και τις πιεστικές καταστάσεις που τον επιβαρύνουν στην καθημερινή του ζωή
Πώς μπορούν οι κοντινοί άνθρωποι να βοηθήσουν το άτομο να διαχειριστεί τη φοβία του;
Για να βοηθήσετε ένα αγαπημένο σας άτομο να προχωρήσει στη θεραπεία της φοβίας του, χρειάζεται να τηρήσετε μια θετική στάση. Έτσι, χρειάζεται να παραμένετε ήρεμοι και υποστηρικτικοί, ώστε να μεταφέρετε την ηρεμία σας και στο άλλο άτομο. Επίσης, καλό είναι να είστε ανοικτοί στη συζήτηση σχετικά με το πρόβλημα, ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τη διαδικασία του άλλου. ενημερωθείτε για τη φοβία, ώστε να μάθετε τι να περιμένετε. Και βέβαια φροντίστε τον εαυτό σας και βρείτε τρόπους να πάρετε κι εσείς στήριξη σε αυτή τη δύσκολη διαδικασία.
Το να ξέρετε τι να μην πείτε είναι το ίδιο σημαντικό με το να ξέρετε τι να πείτε. Μην πιέζετε το άτομο να αντιμετωπίσει το φόβο του, καθώς έτσι μπορεί να το τραυματίσετε συναισθηματικά και να χειροτερέψει ο φόβος του. Αποφύγετε δηλώσει, όπως: “Ξεπέρασε το”, “Μη το συζητάς”, “Είσαι τρελός”, “Είσαι δειλός”, “Αν με αγαπούσες, θα το ξεπερνούσες”. Όλα αυτά υπονοούν ότι το άτομο μπορεί να ελέγξει τη φοβία του, γεγονός που δεν ισχύει, με αποτέλεσμα να νιώθει ακόμη πιο αδύναμο να την αντιμετωπίσει. Ακόμη χειρότερα μπορεί να νιώσει μεγάλη ντροπή και ενοχές και να απομακρυνθεί από εσάς στερώντας από τον εαυτό του τη στήριξη που είναι απαραίτητη για να προχωρήσει.
Ιωάννα Κουτσοπούλου (MSc)
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
