Οι Διατροφικές Διαταραχές ή Διαταραχές στην Πρόσληψη Τροφής χαρακτηρίζονται από σοβαρές ανισορροπίες στη διατροφική συμπεριφορά. Ένα άτομο που πάσχει από Διατροφική Διαταραχή μπορεί να παρουσιάζει υπερβολική μείωση ή υπερβολική αύξηση στην κατανάλωση φαγητού που συνήθως συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα άγχους ή ανησυχίας για το βάρος ή το σχήμα του σώματος. Ακόμη όμως και όταν δεν υπάρχει διατραχή, ο τρόπος με τον οποίο τρεφόμαστε συνδέεται άμεσα με την ψυχολογική μας κατάσταση. Η σύνδεση αυτή φαίνεται πιο καθαρά μέσα από τα έντονα συμπτώματα των Διατροφικών Διαταραχών που θα εξετάσουμε.
Οι κύριοι τύποι των Διατροφικών Διαταραχών είναι η Ψυχογενής Ανορεξία και η Ψυχογενής Βουλιμία. Τα τελευταία χρόνια οι μελέτες εστιάζουν και σε μια άλλη μορφή Διατροφικής Διαταραχής που ονομάζεται Υπερφαγία, η οποία έχει αρχίσει να αφορά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού.
Ψυχογενής Ανορεξία
Η Ψυχογενής Ανορεξία περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία το άτομο αρνείται να φάει όσο χρειάζεται για να διατηρήσει ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος για το ύψος του. Συνήθως το άτομο ισχυρίζεται ότι θέλει να χάσει βάρος για να είναι πιο αδύνατο, ενώ μερικές φορές λέει ότι δεν πεινάει ή ότι δεν νιώθει άνετα για να φάει.
Συνήθως, το άτομο που πάσχει από Ψυχογενή Ανορεξία είναι πολύ αδύνατο και συνεχίζει να χάνει κιλά λόγω της άρνησης του να φάει. Η συμπεριφορά αυτή οφείλεται στον έντονο φόβο του ατόμου ότι μπορεί να παχύνει καθώς και στην διαταραγμένη εικόνα που έχει για το σώμα του. Όσα κιλά και να χάσει το ανορεξικό άτομο κοιτάζεται στον καθρέφτη και βλέπει τον εαυτό του παχύ. Επίσης, εκτός από την ασιτία το άτομο μπορεί να κάνει εξαντλητική γυμναστική, εμετούς και κατάχρηση διαιτητικών προϊόντων. Η Ανορεξία είναι μια πολύ σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία μπορεί να καταλήξει ακόμα και στο θάνατο του ατόμου. Με τον καιρό τα ζωτικά όργανα αρχίζουν να κλείνουν, αδυνατίζουν τα κόκαλα και το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ η ψυχολογική κατάσταση του ανορεξικού ατόμου συνεχώς φθίνει.
Ψυχογενής Βουλιμία
Η Ψυχογενής Βουλιμία χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού. Το βουλιμικό άτομο πραγματικά νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο του πόσο τρώει. Συνήθως επιλέγει τροφές με πολλά λιπαρά και θερμίδες, ενώ μπορεί να φτάσει και σε ακραίες συμπεριφορές για να βρει τροφή, όπως να ψάξει σε σκουπίδια. Ωστόσο, δεν θέλει να πάρει βάρος με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε εμετούς ή σε περιόδους αυστηρής δίαιτας και άσκησης, με σκοπό να αντισταθμίσει την ντροπή και τις ενοχές που νιώθει για την υπερβολική κατανάλωση φαγητού που έχει προηγηθεί. Λόγω αυτών των συναισθημάτων ντροπής συχνά το βουλιμικό άτομο τρώει κρυφά από τους άλλους.
Η βουλιμική συμπεριφορά λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός με τον οποίο το άτομο νιώθει σαν έχει τον έλεγχο. Ωστόσο, σε κάθε επεισόδιο υπερφαγίας ισχύει ακριβώς το αντίθετο και το φαγητό γίνεται εμμονή που κυριαρχεί στην καθημερινότητα του ατόμου. Ταυτόχρονα, τα ψυχολογικά θέματα που βρίσκονται πίσω από αυτή τη συμπεριφορά παραμένουν άλυτα και το άτομο μένει παγιδευμένο σε ένα φαύλο κύκλο.
Τα βουλιμικά άτομα συχνά έχουν κανονικό βάρος με αποτέλεσμα κανείς να μην υποψιάζεται το πρόβλημά τους. Μπορεί όμως να είναι και υπέρβαρα γεγονός που οδηγεί σε σοβαρούς κινδύνους υγείας. Σε κάθε περίπτωση, η βουλιμική συμπεριφορά οδηγεί σε αρνητικές αλλαγές στη χημεία του σώματος, καταστροφή της οδοντοστοιχίας εξαιτίας των συχνών εμετών και σε ακραίες περιπτώσεις σε διάτρηση του στομαχιού.
Υπερφαγία
Η Υπερφαγία είναι μια Διατροφική Διαταραχή κατά την οποία το άτομο τρώει πολύ και όχι επειδή νιώθει πείνα αλλά από παρόρμηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι τυχαίνει να φάνε περισσότερο από όσο θέλουν και είναι αυτό που ονομάζουμε «κραιπάλη». Όμως για το άτομο που παρουσιάζει αυτή τη διαταραχή, η υπερφαγία είναι καθημερινό φαινόμενο. Το φαγητό τους είναι συχνά υπερβολικό και κυρίως ανθυγιεινό (junk food) και πολλές φορές τρώνε σε περίεργες ώρες, όπως αργά τη νύχτα, και κρυφά από τους άλλους.
Συνήθως, τα άτομα που παρουσιάζουν υπερφαγία αρχίζουν την μέρα τους με καθόλου ή πολύ λίγο φαγητό, συνεχίζουν τρώγοντας ελάχιστο μεσημεριανό και καθώς η μέρα προχωρά νιώθουν όλο και πιο αδύναμοι να ελέγξουν την επιθυμία τους να φάνε. Συχνά τα επεισόδια υπερφαγίας προκύπτουν όταν νιώθουν στενοχώρια ή βαρεμάρα.
Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπερφαγίας το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει, ενώ έπειτα νιώθει ντροπή, αηδία και ενοχές. Η διαφορά με τη Βουλιμία είναι ότι το άτομο δεν κάνει κάτι για να αντισταθμίσει τη συμπεριφορά του, όπως εμετό, με αποτέλεσμα να γίνεται υπέρβαρο. Κατά συνέπεια οι κίνδυνοι για την υγεία του είναι όλοι αυτοί που αφορούν τα παχύσαρκα άτομο, όπως διαβήτης, καρδιακά προβλήματα, υψηλή χοληστερίνη κτλ.
Αίτια
Οι αιτίες των Διατροφικών Διαταραχών περιλαμβάνουν σύνθετους και αλληλένδετους κοινωνικούς, βιολογικούς και κυρίως ψυχολογικούς παράγοντες. Συνήθως οι Διατροφικές Διαταραχές συμβαίνουν ως αποτέλεσμα βαθύτερων συναισθηματικών και ψυχολογικών δυσκολιών, για αυτό και συχνά συνοδεύονται και από άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη ή γενικευμένο άγχος. Το άτομο που πάσχει δυσκολεύεται να διαχειριστεί συναισθηματικές καταστάσεις όπως είναι το στρες, η βαρεμάρα, η στενοχώρια, ο θυμός και η έλλειψη ευχαρίστησης και χρησιμοποιεί τον έλεγχο του φαγητού, μέσω της υπερφαγίας ή της ασιτίας, ως μηχανισμό διαχείρισης των δύσκολων συναισθημάτων. Άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες που εμπλέκονται έντονα ως αίτια των Διατροφικών Διαταραχών είναι η αρνητική αντίληψη της εικόνας του σώματος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Θεραπεία
Η έντονη επιρροή των ψυχολογικών παραγόντων στις Διατροφικές Διαταραχές καθώς και οι κίνδυνοι για την υγεία που τις ακολουθούν κάνουν απαραίτητη την αναζήτηση στήριξης με τη βοήθεια της Ψυχοθεραπείας και της Συμβουλευτικής. Ο θεραπευτής γίνεται ο βοηθός του ατόμου στην προσπάθεια του να παρατηρήσει και να κατανοήσει τις διατροφικές του συνήθειες και να αποκτήσει μια πιο υγιή σχέση με τη διατροφή του. Στην περίπτωση των Διατροφικών Διαταραχών είναι σημαντικό το άτομο να μάθει να μην εστιάζει την προσοχή του τόσο στην απώλεια βάρους, όσο στη σημασία μιας ομαλής διατροφής για την προσωπική του φροντίδα.
Στη συνέχεια θεραπευτής και θεραπευόμενος συνεργάζονται ώστε να τεθούν νέοι στόχοι αναφορικά με τη διατροφή, ώστε να προχωρήσουν ομαλά προς την αλλαγή. Ενδεικτικά κάποιοι πολύ βοηθητικοί στόχοι είναι:
- Να αλλάξω τον τρόπο σκέψης μου σχετικά με τη διατροφή μου
- Να τρώω συχνά γεύματα
- Να εντάξω μεγαλύτερη ποικιλία τροφών στην καθημερινή μου διατροφή
- Να μάθω να επιβραβεύω τον εαυτό μου για κάθε πρόοδο που κάνω
- Να κάνω περισσότερες ευχάριστες δραστηριότητες που θα με γεμίζουν
- Να μάθω να διαχειρίζομαι το άγχος μου και τα έντονα συναισθήματα
- Να παίρνω στήριξη από τον εαυτό μου και το περιβάλλον μου ώστε να διατηρήσω τις αλλαγές
Η πορεία προς την αλλαγή εξαρτάται από το πόσο βαθειά είναι η διαταραχή και πάντα θα υπάρχουν δυσκολίες και πισωγυρίσματα. Ωστόσο, είναι σημαντικό ο θεραπευόμενος να μάθει να διαχειρίζεται ακόμη και αυτές τις καταστάσεις. Επιπλέον, η ανακούφιση που θα νιώσει τόσο από την ψυχολογική αλλαγή, όσο και από την βελτίωση της σωματικής του υγείας θα είναι τόσο μεγάλη που πραγματικά αξίζει το ταξίδι μέχρι εκεί.
Ιωάννα Κουτσοπούλου (MSc)
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
